YÜKSEKOVA SAĞLIK RAPORU
02.06.2016 Tarihinde Van DTK sağlık meclisi,Van-Hakkari TTB,Van SES şubesi,Van Sosyal Hizmetler Derneği-Van Özgür genç sağlık meclisi ve İpekyolu belediyesi sağlık müdürlüğü ile oluşturulan sağlık komisyonu olarak Yüksekova ilçesine : sokağa çıkma yasağının kısmi olarak bitmesinden ve ilçeye hızlı geri dönüşümlerin olmasıyla birlikte sağlık durumunu yerinde ve zamanında tespit etmek ve bu konuda neler yapılabilinir değerlendirmek için ilçeye gidildi. Yapılan gözlem, tespit ve öneriler aşağıda verilmiştir.
1- Yüksekova’ya giriş çıkışlar
Yasakların kalktığı dördüncü günde gittiğimiz Yüksekova da iki arama noktası vardı. İlk arama Hakkari Yüksekova yol ayırımı Yeni Köprü idi. Burada Van’dan doğru hem Hakkari’ye hemde Yüksekova’ya geçen araçlar aranıyor ve geçen tüm kişilerin kimlik bilgileri bilgisayara işleniyor. Bu noktaya vardığımızda yaklaşık 1.5-2 km bir araç kuyruğu vardı. Her bir araç yaklaşık 20-30 dk da ancak geçiş veriliyordu. Bu kuyrukta bekleyenlerin çoğu çok uzun süreydi beklemekteydiler. Ve belli bir saatten sonra arma noktasından geçemeden döneceklerdi. İkinci arama noktası Yüksekova girişine konulmuş ve 2-2.5 km lik bir araç beklemesi vardı. Burada da işler olabildiğince yavaş ilerliyordu. Ve sabahın erken saatlerinden beri bekleyenler ancak geçebiliyorlardı. Yüksekova girişindeki arama noktasında akşam saat 8 den sonra sokağa çıkma yasağı başladığı için sivil halkın ilçeye girişi yapılmıyordu. Bu yasaktan dolayı ilçeye girmek için Kuyrukta kalan tüm aileler girişte kalmak zorunda kalıyorlardı ya da geri dönmek zorunda kalıyorlardı. ilçenin girişinde çocuk yaşlı ve aile bireyleri kendi ilçelerine giremedikleri için yaşadıkları mağduriyet ciddi öfkeye sebep olduğu gözlemlendi. Özelikle toplu taşıma araçlarıyla gelenler saat 8 civarı burada indiriliyor, araçlar geri dönüyor sivil halk orada bekletiliyordu. Burada sabah yasak kalkana kadar bekleyen çocuk yaşlı ve kadınların yoğunlukta olduğu gruplarda ciddi bir mağduriyet oluştuğu palyatif çözümlerin bile olmadığı gözlemlendi. Bu durum ve olası çözüm önerileri heyetimiz tarafından Belediye ye iletildi.
2-İlçenin Genel Durumu
Yaklaşık yedi mahallede tahribatlar olduğu gözlemlendi. Bu yedi mahale: Yeşildere,Dize,EskiKışla,Mezarlık,Orman,Cumhuriyet,Güngör
Su elektrik:
Yüksekova ilçesinin –Yeşildere,Dize,EskiKışla,Mezarlık,Orman,Cumhuriyet,Güngör mahallelerinde su ve elektrik bulunmadığını dile getirdi. Buradaki su depoları yıkılmış olduğundan belediye ancak taşıma yoluyla buralara su taşımakta fakat bu geçici çözüm yerine kalıcı çözüm bulunulması gerektiğini dile getirdi. Bu mahallelerden Mezarlık, Orman, Cumhuriyet ve Güngör mahallelerinde su depolarının yanı sıra su taşıma borularının büyük zarar gördüğü, ve yeniden su hattının çekilmesi gerektiği tespit edildi. Bu mahallerin elektrik kablolarının ve trafolarının tahrip olduğu gözlemlendi. Bu mahallerdeki su ve elektrik alt yapısının düzenlenmesinin zaman alacağı tespit edildi.
Barınma:
Gelen ailelerin çoğunun binası yıkılmış ya da yakılmış durumda. Halk evlerini terk etmek istememekte evlerinin bahçesinde de olsa kalmak istemektedirler. Evleri yıkılmış olanlar kendi imkânlarıyla ya bahçesinde çadır kurup kalmak istemekte bunu yapamadıklarından dolayıda yakınlarından evi sağlam olanların evinde çok kalabalık şekilde kalmaktadırlar. Belediyenin çadır dağıtımı için Kaymakamlık tarafından izin verilmediğini fakat bu konuda görüşmelerimiz ve ısrarımızın devam edeceği belediye başkanı tarafından dile getirildi. Akşam 8 den sonra sokağa çıkma yasağından dolayı çadırda kalmak bile hayati tehlikelerinin olduğu gözlemlendi. İlçe halkının doğal olarak aylardır göçe maruz kalıp yaşadıkları sıkıntıları bir daha yaşamamak için ve kalıcı çözüm için evlerini ve ilçesini terk etmek istememektedir. Normal yaşama derhal dönülmesi için ilçedeki sokağa çıkma yasağının tümden bir an önce kalkması gerekmelidir.
Çevre:
Yüksekova ilçesinde ki bu yedi mahallede operasyonlardan kalan boş kovanlar, mermi kapsülleri ve halkın anlatımıyla patlamamış silah mühimmatları bulunmaktadır. Ana yollar haricindeki yolları tamamı tahrip edildiği ve özelikle 4 mahallede yollarda moloz yığınları ve çöplerin olduğu gözlemlendi. Yaklaşık üç ay süren yasak süresince hayvan leşlerinin olması, fosseptik çukurların patlamış olması, kullanılmış silah parçaları mermileri ve konserve kutuları hala sokakta ve evlerde olması,çevre kirliliği oluşturmakta ve halk sağlığını ciddi tehdit etmektedir.Bu konuda çevre ilaçlanması, köylerde ilaçlanmalarının yapılması ve hayvanların aşılanması gerekmektedir . Bir an önce çevre bakanlığı ve sorumluların bu konuda çözüm bulması gerekmektedir.
Beslenme:
Belediye tarafından yaklaşık 10 bin kişilik toplu yemek çıktığı ve bunun mahallerin belirli yerlerinde ve kısmi olarak ev ev dağıtıldığı tespit edilmiştir. Yanı sıra Yakın birkaç köyede götürüldüğü gözlemlendi. Ayrıca halk, gıda yardımlarının çoğu ilçeye girmesi engellendiği, çoğu Fırınların yıkılmış olması sebebiyle ciddi beslenme sıkıntıları olduğunu belirttiler.
Psiko-sosyal durum:
Gelen ailelerin yıkılmış evlerini gördüklerinde ciddi psikolojik travma yaşamaktaydılar.Yasak boyunca ilçede kalan ve yasak nedeniyle yerlerinden göç ettirilen halkın genelinde Kaygı korku kaçınma çaresizlik susma ,içe kapanma,uyku problemlerinin olduğu, bölgede devletin ifadesi olan kolluk kuvvetlerine karşı güvensizlik nefret ve öfkenin mevcut olduğu gözlemlendi.bu süreç içerisinde yukarda da bahsedilen stres faktörleri nedeniyle sağlık emekçiler tarafından ölü doğum vakalarında, konversif bozukluk hastalarında artış olduğu ifade edildi. Bu tespitler ışığında ilçede yaşananların uzun erimli bir travma yaratacağı, Yüksekova’da yaşayan insanların bu nedenle kapsamlı bir psiko-sosyal destek çalışmasına ihtiyaç duyduğu görülmüştür
3-Sağlık Hizmetleri:
a: Aile sağlık merkezleri
Yüksekova ilçesinde Toplam 6 ASM vardı. 3 ASM tamamen yıkılmış ve kullanılamaz durumdaydı. Sağlam olan ASM lerin birbirine çok yakın olması uzak mahallerin sağlığa ulaşımında ciddi problemler olduğu gözlemlendi. Görüştüğümüz aile hekimleri: Bizlere yetkililerce Yıkılan ASM lerin yapılımı için 90 gün içinde yer bulun denildi. Fakat ailehekimleri binaların çoğunun yıkılmış ve yakılmış olduğunu bu konuda bizim değil devletin ASM inşası yapması gerekmekte olduğunu dile getirdiler. Halkın bir an önce birinci basamak sağlık hizmeti alabilmesi için bu konuda ASM inşası derhal yapılması dile getirildi.
Sokağa çıkma yasağı ve halkın başka illerde kalması dönüşte 3 aylık yapılamayan çocuk aşıları, gebe kontrolleri,yenidoğmuş çocukların belirlenmesi,kronik hastalığı olanların takibinin derhal yapılması gerekmektedir.Bu eksikliklerden dolayı İlçede görüştüğümüz sağlık emekçileri suçiçeği şikayetiyle gelen hastaların sayısında artış olduğu dile getirildi.sağlam olan 3 ASM fiziki şartlardan dolayı yetmemekte bu konuda yıkılan ASM lerin Devlet yetkililerince derhal yapılması gerekmektedir
b: Eczaneler:
Yüksekova ilçesinde görüştüğümüz eczacılar: 3 eczanenin yıkılmış ve talan edilmiş olduğu,Yedi eczanenin çalışmakta olduğunu dile getirdiler.
c: Hastane:
Yüksekova devlet hastanesinde sağlık emekçileri yasak boyunca izin kullanmadan mecburi görevlendirilmiştiler. Bircoğuda gönüllü olarak kalmıs ailesinden uzak kalma pahasına ilçeyi terk etmemiş fedekarca çalışmıştır. Yüksekova devlet hastanesinde görüştüğümüz sağlık emekçileri : yasak boyunca Hastanenin bir bölümü asker ve polis için barınma ve yemekhane olarak kullanıldığı, hala polislerin yer aldığı ifade edildi. Hastanenin polislerce hala kullanılıyor olmasından dolayı hastane girişinde halkın ve sağlık personellerinin üst araması yapıldığı ve bu durumun halkın sağlık hizmetlerine ulaşmasını geçiktiği gözlemlendi. Aynı zamanda hastanenin barınma ve yemekhane olarak kullanılmasından dolayı hastane enfeksiyon riski taşımaktadır. Hastanenin enfeksiyon açıdan temizlenmesi gerekmekte olup, halkın sağlık hizmetlerinden yararlanması için polislerin bir an önce hastaneden çıkmaları gerekmektedir. Yüksekova devlet hastanesi acil servis ve acil kadın doğum dışında hizmet üretmediği tespit edildi. Yatan hasta servislerinin polislere tahsis edilmesi yüzünden hiçbir hastanın yatırılmadığı gözlemlendi. Hastaların acil tedavilerinden sonra sevk edildiği tespit edildi.
Sonuç:
Yaptığımız görüşme sonucunda gıda, barınma, sağlık, haberleşme gibi temel insani ihtiyaçların karşılanmamasına bağlı ciddi fiziksel ve psikolojik sorunların ortaya çıktığının ve bu eksikliklerin bir an önce tamamlanması gerektiği ifade edildi.
Barınma ihtiyacının hemen giderilmesi gerekmektedir. Bununla ilgili geçici olarak çadır kalıcı olarak ise evlerin tahsis edilmesi gerekmektedir.
Çevre sağlığının olumsuzlukları yakın zamanda sağlığı ciddi olarak etkileyeceğinden bu husustaki düzenlemelerin acilliyetle yerine getirilmesi sağlanmalıdır.
Su başlı başına bir sıkıntıdır ve bu durumun düzeltilmesi için öneriler geliştirilmelidir.
Kanalizasyon alt yapısı olmayan ilçede bununla ilgili düzenleme yapılmalı ve su ile birlikte başka kurumlardan yardım alınmalıdır.
İlçeye girişlerdeki arama noktalarında halkı mülteci durumuna sokan uygulamalardan vaz geçilmelidir.
Savaşın olduğu yerde sağlıktan bahsedilemez. Özgür olmayan bireyin sağlıklı olma hali söz konusu olamaz. Bizler sağlık emekçileri olarak yaşanılan savaşların vahşetini barışta ısrar sloganımızla dile getirmiştik. Tüm özgürlüklerin yok sayıldığı savaşlarda, Temel ihtiyaçlar olan barınma beslenme haberleşme sağlık eğitim durumları savaştan dolayı aksamaktadır. Bu durumlar uzun süreli psikolojik ve sosyolojik kalıcı travmalar yarattığından yapılan iyileştirmelerin sadece yama olduğu bilinilmelidir.
Halk, kurum ve sağlık emekçileri ziyaretlerinde; bu ziyaretlerin dayanışma amaçlı da olsa önemli olduğu, kişilerle dayanışmanın orada bulunanlara iyi geldiği gözlemlenmiş ve tekrar edilmesi kararlaştırılmıştır. Başka heyetlerinde ziyaretler gerçekleştirmesi önemlidir.
Sağlık personelinin bir kısmının ilçede bulunduğu diğerlerine ise yakın zamanda çağrılacağı ifade edilmiştir. Şuan ki durumda ilçede bulunan sağlık çalışanlarının sağlık hizmeti açısından yeterli olduğu sadece koordinasyon la ilgili bir kısım sıkıntının olduğu tespit edilmiştir..
Sağlık komisyonu kurulmuş, komisyondan bir arkadaş kriz masasında yer alması sağlanmıştır. Gönüllü sağlıkçılar bu konuda oluşturulan sağlık komisyonuyla iletişime geçebilirler
Halk ve yöneticiler tarafından çok fazla dillendirilen psiko-sosyal durum için Vandan gerekli planlamalar yapılıp, beslenme ve barınma problemleri çözüldükten sonra psiko- sosyal destek verilmesi için planlama yapılacaktır.